نویسندگان: مهندس حمیدرضا اشرف/ مهندس ثنا ملائی
اتاق عمل فضایی مهم در بخش‌های درمانی به شمار می‌رود. فضایی که در آن استریل بودن امری حیاتی است. فضا باید مرتبا شستشو و ضدعفونی شود و هرگونه میکروب و یا باکتری در کمترین زمان ممکن از بین برود. این در حالیست که در این فضا، کنترل عفونت و رعایت بهداشت صرفا به سطوح ختم نمی‌شود؛ بلکه هوای جریان یافته در این فضا نیز لازم است که فیلتر شده و هوای مصرفی در بازه‌های زمانی مشخصی از محیط خارج شود. از سوی دیگر بحث روشنایی و تجهیز مناسب فضاهای اتاق عمل نیز از جمله موارد ضروری به شمار می‌آید. با توجه به تقاضای روزافزون برای طراحی مناسب و افزایش کاربری فضای باارزش سقف، در اتاق‌های عمل مدرن (OR)، سقف و سیستم‌های توزیع هوا باید به طور مداوم بهبود یابند و با تقاضاهای ارائه‌شده توسط تجهیزات پزشکی سقفی سازگار شوند. دو نگرانی اصلی در طراحی مدرن سقف در اتاق عمل وجود دارد:
۱. حفظ یک منطقه جراحی استریل در اطراف بیمار و تیم جراحی.
۲. هماهنگی با تجهیزات تصویربرداری پزشکی پیچیده، نورپردازی، کنسول گازهای طبی و سایر تجهیزات سقفی.
سقف اتاق عمل بايد سفت، ضد حريق، ضد آب، بدون درز و بدون انعكاس صدا باشند و به راحتي تميز و شسته شوند. ارتفاع اتاق عمل از كف تا سقف نبايد كمتر از ۳ متر باشد. ارتفاع بيشتر (۴متر) جهت اتاق‌هاي عمل جراحي قلب باز ، اعصاب كه وسايل مخصوص به سقف وصل مي‌شوند، در نظر گرفته مي‌شود.
الف) جریان هوا
همانطور که پیشتر نیز مطرح شد، یکی از نکات بسیار مهمی که در اتاق‌های عمل حائز اهمیت است؛ بحث جریان هوا می‌باشد. دستورالعمل استاندارد، الزامات جریان هوا در اتاق‌های عمل را به شرح زیر بیان می‌کند:
اتاق باید به طور مثبت با حداقل ۲۰ گردش هوای کلی در هر ساعت تحت فشار قرار گیرد.
جریان هوا باید فیلتر شود و با یک الگوی رو به پایین تک جهتی از طریق یک آرایه آرام فراهم شود.
اتاق عمل‌های سنتی به طور معمول، فضایی کافی برای یک دیفیوزر بزرگ با دسترسی مستقیم در بالای میز عملیاتی جراحی دارند، که برآورده کردن معیارهای بالا را در هنگام طراحی یک سیستم تهویه و سقف آسان می‌کند. دیفیوزر وسیله‌ای جهت هوادهی بمنظور انتقال هوا و اکسیژن به فضاهایی خاص می‌باشد. اتاق عمل‌های ترکیبی و اتاق‌های مبتنی بر روند تصویربرداری مانند آزمایشگاه‌های الکتروفیزیولوژی (EP)، کت لب، و آزمایشگاه‌های رادیولوژی تعاملی (IR)، نیاز است که تمامی تجهیزات تصویربرداری بصورت دائمی در سقف طراحی و اجرا شوند. پیچیدگی این اتاق‌ها اغلب نیاز به یک سقف مهندسی شده و سیستم توزیع هوا با نفوذگرهای با اندازه سفارشی دارد تا الزامات استاندارد را برای جریان هوا، قابلیت تمیز بودن، و قابلیت دسترسی برآورده کند.
به دليل اهميت مسئله تهويه هوا در اتاق عمل به علت وجود ميكروارگانيسم‌ها، بايد سيستمي در اتاق عمل تعبيه شود كه هواي كثيف و آلوده اتاق عمـل را بـه بيـرون هـدايـت كرده و هواي تازه را جايگزين كند.
اين سيستم، هواي تازه‌اي را كه از بيرون وارد اتاق عمل مي‌شود فيلتر مي‌كند. اين فيلترها پس از تصفيه هوا ميزان ذرات معلق در هوا را كه ابعادي بزرگ‌تر از 5/0 ميكرومتر دارند به 1 تا 5 عدد در هر فوت مكعب CM(30/48) كاهش مي‌دهند. در اين سيستم هوا از قسمت بالاي دستگاه تصفيه وارد محیط اتاق عمل می‌شود سپس از طریق اگزاست‌ها در 4 گوشه‌‌ی اتاق عمل هوای وارد شده از قسمت پايين آن خارج مي‌شود.
ب) روشنایی
بـراي روشنايي اتاق عمل در حالت عادي از چــراغ‌هــاي فـلــورسـنــت سـفـيــد سـقـفــي استفـاده مي‌كنند و در موقع عمل از چراغ‌هاي سياليتيك استفاده مي‌شود. چراغ سیالیتیک که چراغ جراحی نیز نامیده می شود؛ از جمله تجهیزات پزشکی است که برای ایجاد روشنایی در اتاق عمل و هنگام جراحی استفاده می‌شود. هدف استفاده از این چراغ‌ها ایجاد نوری مشابه نور روز، بدون گرما و با عمق نفوذ بالا است. از ویژگی های مهم این نور این است که نباید سایه و خطای رنگی ایجاد کند و از طرف دیگر چون این چراغ برای زمان طولانی استفاده می شود؛ باید دارای نور سرد باشد تا در اثر تولید گرما، به بافت بدن بیمار و یا افراد حاضر در اتاق عمل آسیبی وارد نشود. از سوی دیگر میزان طبیعی بودن نور آن به گونه‌ای است که مسئول بيهوشي بايد بتواند به راحتي بتواند رنگ بيمار را مورد بررسي قرار دهد.
بــراي بــه حـداقـل رسـانـيـدن خـسـتـگـي چـشـم پرسنل جراحي، بايد نسبت شدت نور اتاق‌هاي ديگر نسبت به اتاق عمل تقريبا ۱ به ۳ باشد. اتاق عمل بايد داراي برق اضطراري بوده تا به محض قطع شدن برق شهر خود به خود و در عرض ۱۰ تا ۲۰ ثانيه به طور خودكار روشن شود.
ج) رنگ و طرح
در اتاق‌های عمل میتوان گفت که پوشش نهایی سقف یا دیوار است که حائز اهمیت است. لایه‌ی نهایی هر متریالی و مصالحی که استفاده می‌شود؛ باید قابل شستشو باشد. نکته قابل توجه در رنگ‌های به‌کار رفته در سقف کاذب اتاق عمل، پرهیز از طرح‌های شلوغ و پرکار است، به نحوی که محیط، یکدست روشن گردد و تجهیزات و کمدهای موجود در داخل فضا به وضوح قابل رویت باشد تا در زمان اضطرار؛ پرسنل و پزشکان امکان دسترسی سریعتری به لحاظ بصری به وسائل و تجهیزات داشته باشند.
مصالحی که پوشش رویه آنها براق نیست؛ برای اجرا در این محیط، مناسب‌تر می‌باشد و از مزیت‌های نیمه مات بودن دیوار و سقف اتاق عمل، میتوان به جلوگیری از خستگی چشم جراح و سایر افراد تیم جراحی در نتیجه انعکاس نور بر روی دیوارها اشاره کرد.
د) انواع مصالح
* مدل کشسان
* مدل پی وی سی
* مدل تایل
هر سه مدل معرفی شده، آنتی باکتریال بوده و به راحتی نیز قابل نظافت هستند. مخصوصا در زمینه اجرای سقف کشسان که با قابلیت نورپردازی سرخود و به صورت یکدست و وسیع بدون هیچ درزی بالاترین نوع پوشش را ایجاد خواهد کرد. در ادامه به شرح هریک از این نمونه کارها می پردازیم.
سقف کاذب اتاق عمل مدل کشسان
کشسان به عنوان به روزترین متریال، دنیای وسیعی از طرح و مدل و نمونه‌ها را دارد که همه آنها باتوجه به ماهیت کشسان که از نکات مهمی که برای سقف کاذب اتاق عمل وجود دارد میزان نور و روشنایی است. در واقع بـرای روشنایی اتاق عمل در حالت عادی از چراغ های سقفی استفـاده می‌کنند و در موقع عمل از چراغ‌های مخصوص استفاده می‌گردد منتها در مورد کشسان با توجه به استاندارد نورپردازی بلوکی که برای این نوع سقف کاذب استفاده می‌شود.
دیگر نیاز به چراغ‌های سقفی نیست و در تکمیل کار آن نیاز به هزینه‌های مضاعف نیست. مدل‌ها و طرح‌های سقف کشسان بسیار زیاد است اما در نهایت مطلوب‌ترین مدل‌ها برای اتاق عمل نمونه‌های ریموت‌دار با تنظیم نور و یا کشسان یکدست سفید با نام ترنسپرنت است.
سقف کاذب اتاق عمل مدل پی وی سی
این نوع از سقف کاذب به دلیل کیفیت بالا و مقاومتی که در شرایط نامطلوب از خود نشان می‌دهد به وفور در محیط‌هایی که دارای چالش‌هایی از این قبیل هستند استفاده شده و به راحتی قابلیت پوشش را دارد. پی وی سی دارای مدل‌های متنوعی است اما برای فضاهایی مانند اتاق عمل استفاده از انواع پی وی سی از مدل پانل گزینه‌ی مناسب‌تری به شمار می‌آید.
پانل‌های پی وی سی کامل در همدیگر چفت شده و سقف را بدون باز ماندن یک درز یا شیاری پوشش می‌دهند. همین‌طور قابلیت ترکیب با متریال‌های دیگر را نیز به راحتی دارند به طور مثال از این متریال در کنار کشسان به راحتی می‌توانید استفاده کنید.
* سقف مدولار
در طراحی نوین اتاق‌های عمل با تبیین نیاز و الزامات مطرح شده در ابعاد متعدد فضایی، سقف‌های مدولار یکی از راه‌حل‌های مطرح شده از سوی طراحان حوزه درمانی می‌باشد که توانسته است تا حد امکان نیازهای این محیط را با پاسخهایی مناسب برطرف سازد.
سقف مدولار اتاق عمل از سازه‌ای فرعی مخفی با پوشش کاشی های فلزی فشرده تشکیل شده است که برای ارائه سقف صاف، کامل و تمیز به هم متصل می‌شوند. یک واشر نئوپرن بین کاشی‌ها و سازه قرار دارد و یک مهر و موم بدون درز بین اتاق عمل و فضای سقف بالا ایجاد می‌کند در این نوع از سقف، نورپردازی و دیفیوزر توامان با هم در سقف طراحی و اجرا می‌شوند. به عبارتی ساده تر نورپردازی OR و انتشار هوا را در یک واحد از سقف ترکیب می‌کنند.
در یک طراحی اتاق عمل معمولی، نور در اطراف محیط میز عمل قرار می‌گیرد، در حالی که دیفیوزر هوا به طور مستقیم در بالای میز اتاق عمل قرار می‌گیرد. این در حالیست که در طراحی نوین این امکان فراهم می‌شود تا هم روشنایی و هم منتشر کننده‌ها به طور مستقیم در بالای میز جراحی قرار بگیرند. همچنین روشنایی جانبی مکمل نیز برای دستیابی به بیشتر سطوح روشنایی در طراحی در نظر گرفته شده است.
چراغ های LED اتاق، کانال‌های جریان آرام هوا، چراغ های جراحی و آویزها به دقت طراحی شده‌اند تا با سقف مدولار ادغام شوند. پانل های سقفی مدولار را میتوان برای دسترسی آسان برای بازرسی و نگهداری خدمات در حفره سقف برداشت، و نیاز به دریچه های دسترسی سقف را برطرف می‌سازد.
در سقف مدولار، ما از نورپردازی داخلی IP56 مهر و موم شده استفاده می کنیم که مجهز به درایورهای LED با کنترل رنگ و شدت نور می‌باشد. این مزیت منجر به صرفه جویی در انرژی و کنترل بصری محیط داخلی اتاق عمل می‌شود. چراغ‌ها از طریق ترکیبی از کلیدهای فشاری نزدیک درهای ورودی ، سنسور PIR روی سقف و کنترل عملکرد بیشتر در پانل لمسی سیستم کنترل می‌شوند. چراغ های اتاق LED 600 در 600 میلی متر یا 1200 میلی متر در 300 میلی متر هستند.
منابع
https://blog.priceindustries.com/operating-room-ceiling-design
https://karpinskieng.com/insights/re-engineering-the-operating-room-ceiling