نویسنده: مهندس حمیدرضا اشرف

 

منطقه بندی و ارتباطات در بیمارستان

 طراحی و منطقه بندی یک بیمارستان

منطقه بندی در بیمارستان :
یک بیمارستان به طور کلی باید داراي چهارمنطقه یا بلوک اصلی شامل:

1- منطقه بستری  2- منطقه سرپایی یا کلينيک ها 3- منطقه پاراکلینیک ها  4- منطقه پشتیبانی باشد.

یک بیمارستان همانند یک موجود زنده و فعال است . لذا لازم است از پیکره بندی درست برخوردار بوده و تمامی اجزاء آن ضمن نداشتن تداخل، دارای روابط منطقی با یکدیگر باشند. مفهوم تداخل و تزاحم منطقه ها در یک بیمارستان دارای اهمیت فوق العاده ایی است که در این گزارش سعی می شود دلایل و ابعاد آن تبیین گردد. به جرات می توان یکی از عمده مشکلات ساختاری فعلی بیمارستانها را عدم رعایت منطقه بندی درست و همچنین عدم وجود روابط بین بخشی و بین منطقه ایی مناسب ما بین بخش ها و اجزاء مختلف بیمارستان دانست. زون های مختلف بیمارستان هر کدام به نوبه خود دارای اهمیت زیاد هستند. ولی مهمترین منطقه ایی که موجب ارتقاء رضایتمندی بیمار می شود، زون بخش های بستری است. جایی که بیمار در آن ممکن است به مدت چند روز اقامت داشته باشد.

در شکل ها و فرم های هندسی مختلف می توان بلوک های چهارگانه بیمارستان را طراحی نمود که در عین استقلال از یکدیگر، روابط بین منطقه ایی مناسبی با هم دارند. به عنوان مثال منطقه یا بلوک پاراکلینک ها می تواند در مجاورت منطقه بستری ها باشد. ولی دارای دو ورودی جداگانه و کنترل شده، یکی برای بیماران سرپایی و دیگری برای بیماران بستری باشد. 

 

1- منطقه بستری :

 منطقه بستری  مهمترین منطقه بیمارستان است و سایر مناطق کلینیکی، پاراکلینیکی و پشتیبانی به نوعی وابسته و تابع آن هستند . روابط بین تمام مناطق نیز از موقعیت استقرار منطقه اصلی بستری ها تبعیت می کند. جداسازی منطقه بیماران بستری از سایر منطقه ها در بیمارستان در راستای افزایش ایمنی و رفاه بیماران و تسهیل فرایندهای درمانی انجام می شود.

این منطقه شامل کلیه بخش های بستری، اتاقهای عمل، بخش های ویژه، ICU ها،CCU ها، دی کلینیک، اورژانس، آنژیوگرافی و... است. ضمناً بخش های غیر درمانی که مستقیماً به بیماران ارائه خدمات می کنند مانند پذیرش، حسابداری، ترخیص، مدارک پزشکی و اطلاعات نیز در این منطقه قرار دارند.

نکته بسیار مهم آن است که هیچ بیمار سرپایی و هیچ شخص دیگری نباید بتواند وارد بلوک بیماران  بستری شود. یعنی آنکه این بلوک ضمن اینکه دارای روابط با سایر بلوک ها است، در عین حال کاملا جدا از بلوک های دیگر می باشد.

بیماران بستری باید دسترسی آسان به منطقه پاراکلینیک ها و بخش های تشخیصی  داشته  باشند. در بسیاری از مواقع لازم است که بیمار بستری، به بخش هایی همانند تصویر برداری، رادیوتراپی، آندوسکوپی و ... اعزام شود. لذا بیمار بستری باید بتواند توسط تکنسین و کمک بهیار به آسانی به بخش های پاراکیلینکی دسترسی داشته باشد. ولی در عین حال دیگران امکان ورود به منطقه بستری ها را نداشته باشند. منطقه بستری ها الزاما باید در مجاورت و یا چسبیده به منطقه پاراکلینیک ها ولی با ورودی جداگانه و کنترل شده باشد.

 

2- منطقه سرپایی یا پلی کلینیک :

این منطقه خود شامل دو زیر منطقه کلینیک ها و پاراکلینیک ها می باشد.  منطقه پلی کلینیک کاملا سرپایی است و بسیار بهتر است که در یک ساختمان جداگانه از ساختمان بیمارستان، استقرار داشته باشد.

بخش های کمک درمانی و تشخیصی همانند آزمایشگاه، رادیولوژی، سونوگرافی،  MRI، سی تی اسکن، پزشکی هسته ای، فیزیوتراپی، دیالیز، شیمی درمانی، رادیوتراپی، اکوکاردیوگرافی، تست ورزش، پاتولوژی، آندوسکوپی و غیره در این منطقه قرار دارند.

چیدمان بخش های ذکر شده  باید به گونه ایی طراحی شود که بهترین روابط درون منطقه ایی و بین منطقه ایی را فراهم نماید . در عین حال امکان استفاده همزمان بیماران بستری از امکانات پاراکلینیکی را نیز بدون تداخل منطقه ها فراهم نماید.

بهتر است که یک بلوک یا ساختمان مجزا برای درمانگاه ها در نظر گرفته شود . ترجیحاً برای بیمارستان های بالای 400 تخت بیمار، این بلوک درمانگاه ها مجهز به بخشهای جداگانه پاراکلینیکی پرکاربرد همانند رادیولوژی ، سونوگرافی ،اکو کاردیوگرافی، تست ورزش، آزمایشگاه  و ... باشد .

بهتر است که منطقه بیماران سرپایی بصورت یک بلوک یا ساختمان یا زون مجزا ولی چسبیده به ساختمان اصلی بستری ها طراحی گردد. این بلوک به گونه ایی خواهد بود که به طور همزمان امکان سرویس دهی به بیماران بستری که عموماً بوسیله تخت یا برانکار و به همراه بهیار آورده می شوند، را خواهد داشت و هم به بیماران سرپایی سرویس می دهد . به طوریکه که بیماران سرپایی امکان ورود به منطقه بستری ها و یا به عبارت صحیحتر منطقه اصلی بیمارستان را نخواهند داشت .

اکیداً توصیه می گردد که بهتر است هر کدام از منطقه ها دارای صحن اصلی، لابی و نگهبانی جداگانه باشند.

وجود لابی مجزا برای هرکدام از منطقه ها کمک می کند که آنها از لحاظ مفهومی، در ذهن مخاطب بهتر قرار گیرند . در این حالت بصورت ناخودآگاه پیامی بدین مضمون به مخاطب القاء می شود که : " شما فقط در این منطقه کار دارید و ورود شما به سایر منطقه ها مجاز نیست  " . این موضوع کمک شایانی به زونبندی در بیمارستانها خواهد نمود .

3- منطقه پاراکلینیک ها:

  همه بخشهای پاراکلینیکی، کمک درمانی و تشخیصی که همزمان هم به بیماران سرپایی و هم بیماران بستری خدمات ارائه می دهند، با توجه به ماهیت کاری شان می توانند بصورت یک بلوک یا ساختمان مجزا ولی چسبیده به ساختمان اصلی بیمارستان قرار گیرند. این بلوک علاوه بر ارتباط با منطقه بستری ، یک ورودی جداگانه برای بیماران سرپایی دارد. منطقه پاراکلینیک ها دومین منطقه دارای اهمیت در بیمارستان است و شامل بخش زیادی از جمله تصویر برداری ها، آزمایشگاه، فیزیوتراپی، رادیوتراپی و پت اسکن، شیمی درمانی، پزشکی هسته ایی، آندوسکوپی و .... می باشد.

4- منطقه پشتیبانی:

اکیدا توصیه می شود که برای تسهیل فرایند های کاری، یهره وری اقتصادی و افزایش کارایی بیمارستان، کلیه قسمت های پشتیبانی در یک بلوک مجزا در خارج از ساختمان اصلی بیمارستان استقرار داشته باشند.

عوارض منفی که تداخل منطقه ها در یک بیمارستان ایجاد می کند:

1- ازدحام و شلوغی بیش از حد در منطقه اصلی بستری بیمارستان  .

2- سردرگمی بیماران مراجعه کننده سرپایی ، بدلیل پراکندگی بخش های سرپایی در بیمارستان ، و ضرورت افزایش استفاده از علائم و خطوط راهنما.

3- اختلال در سرویس دهی به بیماران بستری از مرحله پذیرش تا درمان و ترخیص .

4- اختلال در آرامش و رفاه بیماران .

5- عدم امکان استفاده از فضاها و امکانات خاص که برای بیماران بستری پیش بینی شده است مانند لابی همکف،کافی شاپ، فضای سبز، customer service و.... بدلیل افزایش ضریب اشغال آنها 

6- تضاد با اصل بهره وری به دلیل اشغال فضاهایی که می تواند به عنوان فضای درمانی استفاده شود.

7- القاء بی نظمی بیمارستان در ذهن مراجعین و بیماران.

انواع روابط بین منطقه ایی و بین بخشی و درون بخشی :

 ارتباط در بیمارستان به سه صورت وجود دارد. 1- ارتباط بین منطقه ایی 2- ارتباط بین بخشی و 3- ارتباط درون بخشی 

ارتباط مناسب بین منطقه ایی، بین بخشی و درون بخشی  با هدف ایمنی، حفظ جان بیمار و فراهم نمودن  رفاه حداکثری برای وی و در وهله دوم تسهیل فرآیندهای درمانی و کاری بیمارستان انجام می شود. 

ارتباط ها بین مناطق و بین بخش های مختلف بر حسب اهمیت و کارکرد هر کدام از روابط به سه دسته روابط درجه 1 و 2 و 3 تقسیم می شوند. تعیین درجه اهمیت هر یک از روابط بسیار دارای قطعیت نیست و ممکن است از دیدگاه طراحان و یا بهره برداران مختلف، متفاوت باشد. به عنوان مثال ارتباط بین منطقه ایی بین مناطق بستری و پاراکلینیک درجه 1 است. ولی ارتباط بین منطقه های بستری و پلی کلینیک درجه 2  می باشد.

ارتباط درجه 1 :

ارتباط بین دو یا چند بخش با یکدیگر است که با ایمنی و جان بیمار سرو کار داشته و یا جنبه اورژانسی دارد.

بخشهایی که دارای ارتباط درجه 1 با یکدیگر هستند می باید درمجاورت هم قرار داشته باشند.

در صورت ارتباط عمودی، لازم است با آسانسور تخت بر اختصاصی با یکدیگر در ارتباط باشند.

ارتباط بین بخش های اورژانس با اتاقهای عمل و زایمان، CCU  با POST CCU  وICUOH  (آی سی یو قلب باز) با اتاق عمل قلب باز درجه یک محسوب می شود.

ارتباط درجه 2 :

در ارتباط از نوع درجه 2 ایمنی بیمار در خطر نیست. ولی هرچه این روابط سریعتر و آسانتر برقرار گردد، کمک بیشتری به بهبود فرآیندهای کاری بیمارستان می کند. بعنوان مثال ارتباط بین بخشهای بستری با آزمایشگاه ، اتاقهای عمل با ICU  ها، بخش اورژانس با بخش های بستری و پاراکلینیک ها، بخش های بستری با بخشهای تصویر برداری و امثال آن از نوع ارتباط درجه 2 محسوب می گردد.

ارتباط درجه 3:

در ارتباط از نوع درجه 3 چنانچه تاخیری در برقراری ارتباط بین بخش های مرتبط به وقوع بپیوندد، خسارت جانی یا مالی وارد نمی شود.

ارتباط بین بخشهای بستری با بخش های پشتیبانی و فضاهای اداری از نوع درجه 3 محسوب می شود.رابطه بین منطقه ایی بین منطقه پشتیبانی با سایر مناطق نیز درجه 3 است.

روابط درون بخشی و درون منطقه ایی در بیمارستان

تعریف و تامین ارتباطات صحیح ، منطقی و آسان درون بخشی نقش بسیار مهمی در کارکرد صحیح هر بخش دارد. یک بخش دارای روابط درونی غلط و غیر منطقی از نمی تواند نتایج و دستاوردهای خوبی را برای درمان بیمار فراهم نماید.