اصول معماری بیمارستان - ساختمان بیمارستان

اصول معماری بیمارستان - ساختمان بیمارستان

نویسنده: مهندس حمیدرضا اشرف

 

ساختمان بیمارستان

پس از پرداختن به مباحث مرتبط با برنامه ریزي و طراحی در حوزه ي مکان یابی، محوطه و فضاهاي پیرامونی بیمارستان، گام بعدي، آشنایی با ساختمان بیمارستان می باشد. براي بررسی ساختمان بیمارستان ابتدا گونه شناسی بیمارستان از نظر فرم تعیین شده سپس به انواع فرم هاي رایج ساختمان بیمارستان به همراه معایب و مزایاي هرکدام پرداخته شده است .

1.فرم و پیکربندي ساختمان بیمارستان

پیکربندي ساختمان

یکی از عوامل مؤثر بر طرح معماري که به نوبه خود کارایی ساختمان را تحت تأثیر قرار می دهد، پیکربندي ساختمان می باشد. هم چنین در زمانی که مقاومت در برابر بلایا و بحران ها به عنوان هدف سازه اي ساختمان مطرح می شود، پیکربندي ساختمان نقش مهمی را در نحوه کارکرد ساختمان در برابر بلایا ایفا می کند . پیکربندي که عبارت است از اندازه، شکل و نسبت هاي ابعاد ساختمان، به دو صورت پیکربندي افقی و قائم بیان میگردد.

پیکربندي افقی

پیکربندي افقی ساختمان براي احداث بیمارستان در زمین هاي گسترده و بیمارستان هایی با ابعاد متوسط مناسب است.

پیکربندي قائم

دیگر رویکرد طراحی ساختمان پیکر بندي قائم است . این روش مناسب زمین هاي محدود و متراکم است که امکان احداث ساختمان بیمارستان به صورت گسترده در سطوح افقی وجود ندارد.

الگو هاي فرمی

مهم ترین نکته در رابطه با طراحی فرم بیمارستان، توجه همزمان به عملکرد، زیبایی و سازه آن می باشد، به طوري که عدم توجه یکسان به هر کدام از این موارد منجر به مشکلات جبران ناپذیري در روند طراحی خواهد شد .

الگوهاي متنوعی در طراحی فرم بیمارستان وجود دارد که از جمله رایج ترین آن ها می توان به الگوي احجام منتظم، الگوي حروف لاتین، الگوي خطی، الگوي مرکزي، الگوي شعاعی، الگوي جزیره اي، الگوي خوشه اي، الگوي ترکیبی پیوسته، الگوي ترکیبی گسسته و... اشاره کرد. در ادامه توضیحاتی در مورد هر یک از الگوهاي مذکور ارائه شده و معایب و مزایاي آن ها آورده شده است.

الگوي احجام منتظم

یکی از ساده ترین الگوهاي مورد استفاده در بیمارستان، الگوي احجام منتظم است که از جمله آن ها می توان به مکعب، استوانه و منشور اشاره کرد. به طور معمول در چنین الگویی به سهولت می توان عملکرد و گردش کاري مناسب را تامین نمود. هم چنین طراحی و محاسبات سازه اي این نوع الگوها متداول و آسان می باشد اما به طور کلی عدم جذابیت فرمی آن و مشکلات موجود در تامین نور طبیعی در قسمت مرکزي آن از جمله معایب این روش است.

الگوي حروف لاتین

برخی از فرم ها را به دلیل شباهت به حروف لاتین می توان در این گروه قرار داد. هدف اصلی در استفاده از این فرم ها، کاهش صلبیت احجام و تامین نور طبیعی، تهویه طبیعی و برخورداري از منظرهاي متنوع در فضاهاي داخلی می باشد. هم چنین در این فرم ها حیاط هاي نیمه خصوصی وجود دارد که پتاسیل هایی را در طراحی ایجاد می نماید. از انواع فرم های حروف لاتین می توان به L , U , H  اشاره کرد .

انعطاف پذیري و طرح توسعه بیمارستان

یکی از مسائلی که در بیمارستان هم در زمان طراحی و برنامه ریزي و هم در زمان بهره برداري اهمیت دارد، مبحث انعطاف پذیري و به دنبال آن امکان طرح توسعه بیمارستان است. عواملی همچون رشد جمعیت، افزایش حجم بیماران، افزایش متوسط سن جمعیت، شناخته شدن بیمارستان و بسیاري دلایل دیگر اهمیت توجه به کارآیی عملکردي و انعطاف پذیري بیمارستان را دو چندان می کند. در واقع ساختمان غیر انعطاف پذیر، مانع از امکان اعمال تغییرات در فضاهاي داخلی می شود که این امر سبب کاهش کارایی بیمارستان در ارائه خدمات می گردد. بنابراین بایستی امکان انعطاف پذیري و توسعه آتی را بر اساس نیازهاي مقتضی، در برنامه ریزي و طراحی آن میسر ساخت.

دسته بندي تغییرات و طرح توسعه

نیاز به اعمال تغییرات و توسعه فیزیکی بیمارستان به دو گروه اصلی تقسیم میشود که در هرکدام به اقتضاي شرایط مربوطه، ویژگی هاي متفاوتی در نحوه انعطاف پذیري و توسعه را دنبال می کند.

تغییرات کوتاه مدت و موقت

این گروه از تغییرات، در شرایط بحرانی متأثر از عوامل طبیعی یا انسانی مورد توجه قرار می گیرد. بیمارستان در شرایط بحرانی، یکی از حساس ترین و حیاتی ترین نقش را در کنترل بحران ایفا میکند. با توجه به افزایش چند برابري میزان پذیرش در شرایط بحرانی و به صورت مقطعی که حتی در مواردي ممکن است تا چندین برابر میزان پذیرش در شرایط عادي نیز برسد، لزوم تغییرات کوتاه مدت و موقت مورد توجه قرار می گیرد.

تغییرات بلند مدت و دائمی

عوامل متعددي وجود دارد که سبب می شود پس از چند سال از بهره برداري بیمارستان، اقدامات لازم جهت طرح توسعه آن صورت پذیرد. در این خصوص عامل اصلی که نیاز به انعطاف پذیري و گسترش را ملزم می سازد، تغییراتی است که در میزان پذیرش سالیانه بیمارستان صورت می گیرد. در واقع از آن جا که افزایش پذیرش سالیانه اجتناب ناپذیر است، لذا موضوع طرح گسترش بخش اورژانس امري طبیعی است که باید به جد به آن توجه نمود.

اقلیم

اهمیت تاثیر اقلیم بر معماري، انجام مطالعات و پژوهش هاي جامعی را در این زمینه ایجاب می کند. به ویژه در کشور ما که تنوع شرایط اقلیمی در آن کاملا مشهود است، انجام تحقیقات گسترده در این زمینه امري اجتناب ناپذیر خواهد بود. در شرایطی که محدودیت هاي طراحی کم باشد، می توان مناسب ترین فرم ها را براي یک ساختمان کوچک با در نظر گرفتن تأثیر عوامل اقلیمی تعیین نمود. اما در مورد ساختمان هاي بزرگ از آن جا که تعداد مولفه هاي تاثیر گذار در طراحی و برنامه ریزي بیمارستان قابل توجه است، پاسخ گویی به تمامی این موارد به سختی صورت می پذیرد و ممکن است طراحی کاملاً منطبق بر شرایط اقلیمی منطقه انجام نشود. با این حال طراح باید تمامی تلاش خود را در جهت تامین این موضوع اعمال نماید. توجه به ویژگی هاي اقلیمی و تأثیري که این ویژگی ها در شکل گیري ساختمان می گذارند، از نظر افزایش عمر مفید ساختمان، بالا بردن سطح کیفی آسایش و بهداشت در فضاهاي داخلی و هم چنین از نظر صرفه جویی در مصرف انرژي جهت کنترل شرایط محیطی این فضاها، حائز اهمیت فراوان است.

اصول طراحی معماري بیمارستان در مناطق اقلیمی چهارگانه ایران

طراحی مناسب و کارآمد جهت بهره برداري حداکثري از پتانسیل هاي آب و هوایی منطقه و کاهش اثرات منفی آن باید بر اساس شاخص هاي اقلیمی صورت پذیرد. این شاخص ها در نهایت بر روي مولفه هایی همچون نوع مصالح، نوع پلان، جهت گیري ساختمان، سطح و تعداد بازشوها، میزان تهویه طبیعی، تراکم بافت مجموعه، نوع رنگ خارجی ساختمان و... تاثیر گذار خواهد بود.

مدول هاي طراحی (از دیدگاه معماري، سازه و تجهیزات)

انتخاب مدول طراحی براي معماري بیمارستان بسیار با اهمیت می باشد. براي انتخاب مدولی که تمامی بخش ها را در بر می گیرد مطالعات زیادي صورت پذیرفته است. اما با توجه به تنوع فضاها این مدول بندي ها در همه قسمت هاي فضاها قابل استفاده نمی باشد.

وجود فضاهاي غیر متعارف مانند رادیولوژي، اتاق هاي معاینه و فضاهاي تخصصی خاص انتخاب مدول هاي طراحی را با مشکل مواجه کرده است اما به طور کلی می توان گفت که مدول 120 سانتی متري بهترین مدول براي طراحی بیمارستان محسوب می شود. این مدول امکان قرارگیري ستون ها با فاصله 6 متر و یا 2/7 متر متر را در فضا ی بستري مهیا می نماید . از نظر معماري مدولی ایده ال است که طرح با کمبود فضا و یا پرت فضا مواجه نشود. در بررسی هاي انجام شده بر روي سه مدول 50 و 60 و 70 سانتیمتری ، مدول 60 سانتی متري به عنوان مدول بهینه انتخاب گردیده است . برخی از دلایل این انتخاب شامل موارد زیر است:

1. معماري:

در مدول هاي 60 سانتی متري طراحی بسیاري از فضاها با درنظر گرفتن تجهیزات، گردش کاري، حجم رفت و آمد ها و... به صورت معقول و بهینه صورت می پذیرد. از جمله این موارد می توان به ابعاد بازشوها، چگونگی استقرار و مدول بندي بازشوها، ابعاد فضاهاي تخصصی درمانی و تشخیصی، ابعاد راهروها و مشاعات، نازك کاري و... اشاره کرد؛ این در حالی است که در مدول هاي 50 یا 70 سانتی متري، ابعاد موارد مذکور کمتر و یا بیشتر از ابعاد مورد نیاز بدست خواهد آمد.

2. سازه:

از نظر سازه اي آکس بندي ستون ها باید به نحوي صورت پذیرد که در طراحی داخلی فضاها از لحاظ چیدمان معماري مشکل نداشته و محل قرارگیري ستون بیشتر در داخل تیغه ها باشد و تجهیز کردن فضاها به علت وجود عناصر سازه اي دچار مشکل نشود. دست یابی به این نکات در مدول هاي 60 سانتی متري تا حدود زیادي قابل وصول می باشد. علاوه بر موارد ذکر شده طراحی جانمایی ستون ها باید به گونه اي باشد که امکان حداکثر کارایی فضاها را فراهم نماید .نحوه استقرار و اتصال دیوار و ستون به شکلی که نماي داخلی دیوارهاي خارجی و ستون ها به صورت هم باد طراحی شوند، بسیار ایده آل می باشد. این اصل باید در مورد فصل مشترك ستون ها و دیوارها در فضاهایی با اهمیت زیاد و هم چنین راهروهاي اصلی و فرعی ارتباطی بخش ها نیز رعایت گردد، در غیر این صورت زائده هاي به وجود آمده می تواند سبب اختلال در عملکرد فضا، تضعیف گردش کاري مناسب، کاهش کنترل عفونت در فضاهاي حساس، تضعیف گردش کاري، عدم خلوص فضا و... شود.

3. تجهیزات پزشکی:

در بررسی هاي انجام شده در رابطه با قرارگیري و چیدمان تجهیزات پزشکی مدرن، با توجه به اندازه و ابعاد این تجهیزات، مدول 60 سانتی متري مناسب تر می باشد. در این مدول کمبود فضایی یا پرت فضایی به حداقل ممکن خواهد رسید. این در حالی است که در مدول هاي 50 یا 70 سانتی متري، ابعاد بدست آمده از مدول ها کمتر از ابعاد مورد نیاز و یا بیشتر از آن خواهد شد.