نویسنده: مهندس حمیدرضا اشرف

 

مقدمه : 

بخش مراقبتهاي ويژه (ICU: Intensive care unit ) يكي از اركان ضروري و حياتي مراكز بيمارستاني است . در اين بخش مي توان با استفاده صحيح از تجهيزات و تكنولوژي پيشرفته و نيروي انساني كارآمد و مجرب درماني به بيماراني كه دروضعيت جسمي وخيم مي باشند خدمات درماني لازم را ارائه نمود . زندگي امروز بشر با بهره گيري از وسايل و تكنولوژي پيشرفته دچار تحولات شگرفي شده ولي به موازات همين دگرگوني انسانها در معرض مخاطرات جديدي ( ازجمله حوادث ترافيكي وسرطان ها ) قرارگرفته اند .

بديهي است كه با ايجاد بخش هاي مراقبت ويژه مي توان خدمات شايان توجهي را به اين گروه از بيماران ارائه نموده و مانع از ايجاد صدمات جبران ناپذير بيشتر به آنها شد .

به همين دليل دانستن آخرين ضوابط و استانداردهاي لازم براي راه اندازي و اداره اين بخش حائز اهميت ميباشد. لذا برآن شديم تا با استفاده ازآخرين دستور العمل ها و منابع موجود به تشريح ضوابط مورد نياز بخش مراقبت ويژه (ICU) در 3 بخش فضاي فيزيكي ، تجهيزات پزشكي ، تاسیسات بپردازيم .

تعريف :

بخش مراقبت ويژه (ای سی یو ) يك واحد چند تخصصي درماني است كه براساس موازين و مقررات علمي استفاده از كليه تجهيزات- تاسيسات - تكنولوژي پزشكي و داروهاي لازم مداواي بيماراني را كه مبتلا به بيماري هاي حاد و تهديد كننده بوده و يا درمعرض صدمات جبران ناپذير قرار دارند را برعهده دارد .

بخش ای سی یو بايد قابليت ارائه سطح بالائي از خدمات درمان به بيماران را دركوتاه ترين زمان و با بهترين كيفيت داشته باشد .

بخش اول

فضاي فيزيكي :

بخش ای سی یو بايد در ساختمان اصلي بيمارستان واقع شده و ارتباط آن با ساير بخش ها و واحد ها و همچنين دسترسي به آن از سايرب خش ها به خصوص اورژانس و اتاق عمل به سهولت امكان پذير باشد .

استقرار ای سی یو بايد در طبقه همكف و يا طبقات ابتدايي ساختمان بيمارستان بوده و با بخش اورژانس و اتاق هاي عمل ارتباط داشته باشد .

درهاي ورودي بايد از نوع كنترلي و داراي قابليت قفل از داخل بوده و بتواند براي افراد غيركادر درماني محدوديت ورود ايجاد نمايد. براي درهاي قسمت پيش ورودي مي توان از درب هاي بادبزني با پهناي حداقل 100 سانتي متر استفاده نمود .

فضاي كلي بخش ای سی یو بايد به گونه اي باشد كه گردش تخت و متعلقات آن وهمچنين انجام خدمات درماني به بيماران به راحتي و بدون محدوديت فضا انجام گردد .

ازنظرشكل ظاهري ، فضاي ای سی یو را مي توان به چهارگونه ايجاد نمود :

الف – الگوي U

ب – الگوي دايره اي

ج – الگوي خطي

د – الگوي L

انتخاب الگو به تعداد تخت و فضاي موجود بستگي دارد .

1- فضاي پيش ورودي :

 اين فضا در ابتداي ورود به ای سی یو قرارگرفته و امكان تعويض لباس (پوشيدن گان و ماسك) تعويض كفش و كنترل اوليه بيمار را فراهم مينمايد . بهتر است فضاي ارتباط همراهان با بخش نيز در يك ورودي مجزا پيش بيني گردد . حداقل فضاي مورد نياز در اين قسمت 18 مترمربع بوده  (عرض 3 متر، طول 6 متر ) و قفسه هاي مخصوص كفش وگان بايد درآن پيش بيني گردد .

2- فضاهاي درماني :

 اين فضا محوطه استقرار تختها - اتاق عمليات خاص - اتاق ايزوله و ايستگاه پرستاري را شامل مي شود .

الف – محوطه استقرار تخت بيماران :

براي يك تخت ICU  استاندارد با ابعاد (2×1 ) مي بايست حداقل 240 سانتي متر فضاي خالي در طرفين-يك متر فضا در بالا و يك متر پايين تخت درنظرگرفت كه به اين ترتيب حداقل فضاي مورد نياز يك يونيت آي سي يو ، 12 متر مربع مي باشد . ليكن باتوجه به ساخت تختهاي جديد با ابعاد بزرگتر، فضايي به مساحت 20 مترمربع پيشنهاد ميگردد . فضاي مابين تخت ها را مي توان با استفاده از پارتيشن هاي پيش ساخته از يكديگر جدا نمود . همچنين ضروري است وسایل به نحوي قرارگيرند كه نقل و انتقال بيماران به سهولت انجام شود . پيشنهاد مي شود خروج بيمار از بخش از درب مخصوصي كه در منتها اليه محوطه استقرار تخت ها تعبيه شده انجام گيرد .

ب – اتاق عمليات خاص :

اين اتاق در داخل منطقه درماني ای سی یو و يا در مجاورت بخش قرار دارد و براي اجتناب از نقل و انتقال اضافي بيماران به ساير واحدهاي پاراكلينيكي مورد استفاده قرار مي گيرد . از اين اتاق مي توان جهت انجام برخي اعمال جراحي سرپايي (نظير كت دان و... سونوگرافي ، اكوكارديوگرافي و...) استفاده نمود . اين اتاق بايد واجد تجهيزات ضروري از جمله سيستم مانيتورينگ- تجهيزات احياء قلبي ريوي – ست هاي استريل و ساير اقلام مورد نياز باشد تا پرسنل نياز به خروج از اتاق درحين اجراي پروسيجرها را نداشته باشند .

ج – اتاق ايزوله :

بخش ای سی یو بايد داراي حداقل يك اتاق ايزوله با گنجايش استقرار يك تخت بيمار و كليه تجهيزات ضروري يك يونيت ای سی یو باشد . حداقل فضاي مورد نياز براي اين اتاق 20 متر مربع بوده و ضروري است داراي سرويس بهداشتي كامل باشد تا كليه احتياجات بيمار بدون نياز به خروج از داخل اتاق برآورده شود . اتاق ايزوله براساس نوع بيماري بر دو گونه طراحي مي گردد :

1-ايزوله مستقيم : دراين نوع ، بيمار داراي عفونت است و تلاش مي گردد ازگسترش عفونت به محيط و ساير افراد جلوگيري شود .

2- ايزوله معكوس : در اين نوع ، بيمار از محيط و عفونت هايي كه او را تهديد مي كند محافظت مي گردد .

سيستم جريان هواي مثبت يا منفي بسته به نوع ايزوله اي كه مدنظرمي باشد برقرارمي گردد .

د – ايستگاه پرستاري :

در طراحي ايستگاه پرستاري نكته مهم داشتن بيشترين اشراف و ديد مستقيم بر روي بيماران مي باشد . در اين محل بايد فضاي كافي جهت استقرارسيستم مانيتورينگ - رايانه – ميز نگارش براي پزشكان و كادر پرستاري - لوازم دفتري مورد نياز - قفسه هاي لازم براي نگهداري اوراق - فرم ها و پرونده ها - صندلي به تعداد كافي - گوشي هاي تلفن و ساير لوازم ضروري پيش بيني گردد .

فضاهاي پشتيباني :

اين منطقه از بخش ICU محل استقرار اتاق هايي است كه فعاليت هاي تداركاتي و پشتيباني لازم در آنها انجام ميشود. مهمترين واحدهاي پشتيباني به شرح ذيل مي باشند :

1- اتاق درمان (Treatment ) :

ابعاد اين اتاق بايد حداقل 15 متر مربع بوده و فضاي كافي جهت نصب قفسه هاي دارويي در آن درنظر گرفته شود . در اين اتاق داروهاي مورد نياز نگهداري و در هر نوبت پس از آماده سازي و كنترل توسط پرستار مربوطه به فضاي درماني انتقال و براي بيماران تجويز مي شود . وجود يك دستگاه يخچال جهت نگهداري برخي داروها و فرآورده ها ضروري است. نصب هواكش و سينك دستشويي ازديگر ملزومات اين اتاق مي باشد . همچنين ساير ابزارهاي مصرفي پزشكي ازجمله آنژيوكت- سوند- ايروي- لوله هاي تراكئوستومي - نخهاي بخيه - ترمومترو... دراين اتاق به ميزان كافي نگهداري مي شود تا بخش ای سی یو در هيچ زماني با كمبود اين اقلام مواجه نگردد .

2-اتاقك اندازه گيري گازهاي خوني :

فضائي به مساحت 6 مترمربع جهت قراردادن دستگاه اندازه گيري گازهاي خوني داراي ميز - حداقل يك صندلي و لوازم جانبي دستگاه درنظرگرفته مي شود . مشخصات فيزيكي اين فضا مشابه آزمايشگاه مي باشد .(كف و ديوارها قابل شستشو و داراي كف شوي باشد ) . نكته قابل توجه ، دماي اين فضا است كه در چهار فصل سال بايد بين 25-20 درجه نگهداري شود .

3- انبار بخش :

يك اتاق با ابعاد حداقل 10 مترمربع جهت نگهداري ملحفه و البسه تميز - لوازم مصرفي روزانه و ساير اقلام جهت مصرف حداكثر يك هفته بايد در نظرگرفته شود .

نكته : ايجاد انباربزرگ و نگهداري دراز مدت اقلام و تجهيزات مختلف توصيه نمي گردد .

4- اتاق شستشوي لوازم آلوده :

يك اتاق با ابعاد حداقل 10 مترمربع داراي كاشي كاري تا ارتفاع 180 سانتي متر – مجهز به سينك زوج جهت شستشو و بروساژ لوازم پزشكي غير مصرفي آلوده بايد پيش بيني شود . اين لوازم پس از انتقال به اتاق شستشو در محلول ضد عفوني قرارگرفته سپس توسط فرد مربوطه شستشو و براي انتقال به CSR آماده ميگردد . نصب هواكش براي اين اتاق الزامي است. همچنين بايد قفسه هاي لازم براي نگهداري موقت وسايل پيش بيني گردد . كليه پرسنلي كه در اين اتاق كار مي كنند بايد مجهز به پيش بند - ماسك - عينك محافظ و دستكش مقاوم باشند. لذا وجود اين اقلام در اتاق شستشوي ابزار الزامي است .

5- اتاقك شستشوي تي :

يك اتاقك  با فضاي 2×1 متر كه تا سقف كاشي كاري شده و داراي حوضچه با ديواره 30 سانتي متر و محل آويز تي در آن پيش بيني گردد . همچنين اين اتاقك مي بايست داراي آب سرد و گرم و در صورت امكان قفسه جهت نگهداري مواد شوينده و پاك كننده باشد . نصب هواكش نيزضروري مي باشد.

6- اتاقك نگهداري البسه آلوده :

براي اين منظور مي بايست يك اتاق با فضاي 2×1 متركه داراي كاشي كاري و قابليت شستشو باشد درنظر گرفته شود. در اين اتاقك البسه و ملحفه هاي آلوده در بين مخصوص نگهداري و با رعايت نكات بهداشتي ازطريق خروجي مخصوص به واحد انرژي منتقل مي گردد .

7- اتاق استراحت كادرپرستاري و پزشك مقيم :

دو اتاق با ابعاد حداقل 6 متر مربع جهت استراحت موقت پرسنل و پزشكان در نظرگرفته شود .

8- سرويس هاي بهداشتي :

وجود حداقل دو سرويس بهداشتي ( ايراني و فرنگي ) داراي شرايط بهداشتي با امكان نصب هواكش به ازاء هر 6 تخت مورد نياز مي باشد . همچنين يك سرويس بهداشتي مجزا براي استفاده پرسنل بايد در نظرگرفته شود .

بخش دوم :

تجهیزات بیمارستانی :

تجهیزات بيمارستاني به تمامي وسايل و تجهيزاتي گفته مي شود كه براي انجام خدمات تشخيصي، درماني و پشتيباني بيمارستان مورد نياز است . اين تجهيزات با توجه به نوع كاربرد به پنج دسته تجهيزات پزشكي، هتلينگ، IT ، اداري و خدماتي؛ و بر اساس ميزان ماندگاري و تعداد دفعات مصرف به سه گروه سرمايه اي، نيمه مصرفي و مصرفي قابل طبقه بندي هستند . تجهيزات بيمارستاني، اقلام و اجزاي ساختماني نظير لوله كشي، كانال كشي، كابل كشي، كليد و پريز، چراغ، در و پنجره و ساير اجزاي مشابه را در بر نميگيرد.

تجهیزات سرمایه ای : وسايل و تجهيزاتي هستند كه بتوان آن ها را مكرر و بـراي مـدت طـولاني، بـدون تغييـرِ محـسوس در عملكرد و از دست دادن خواص اصلي، مورد استفاده قرار داد.

نيمه مصرفي : كليه وسايل و تجهيزاتي كه قابل استفاده مجدد بوده و تا زماني كـه تخريـب يـا تغييـر در مواد، استحكام و عملكرد آنها به وجود نيامده است، به دفعات قابل استفاده مجدد هستند.

مصرفي : كليه وسايل يكبار مصرف كه فقط جهت يك بار استفاده، طراحي و ساخته شده اند و يا به طور اختصاصي جهت استفاده و يا كاربرد توسط يك بيمار توليد شده اند، از اين دسته هستند.

پزشکی : هر گونه ابزار ، وسيله ، افزار ، ماشين ، كارافراز ، كاشتني ها ، معرف آزمايشگاهي يا كاليبراتور ، نرم افزار، مواد و يا ساير لوازم مشابه يا مرتبط توليد شده به منظور به كارگيري تك يا تلفيقي براي انسان براي يك تعدادي از اهداف معين زير:

-تشخيص، پيشگيري، پايش درمان يا تسكين بيماري ، ترميم زخم يا هر نوع جراحت

- بررسي، جايگزيني، تغيير يا حمايت از آناتومي بدن يا يك فرآيند فيزيولوژيك

-حفظ و استمرار حيات

-كنترل باروري

-استريليزاسيون وسايل پزشكي (سترون كردن)

- فراهم كردن اطلاعات براي مقاصد پزشك

ای تی : كليه وسايل و تجهيزات، لوازم جانبي و نرم افزارها كه در ثبت، بايگاني و انتقال اطلاعات الكترونيكي مربوط به بيمار و بيمارستان مورد استفاده قرار ميگيرد. كامپيوتر، چاپگر، اكسس پوينت، سرور، نود شبكه، مانيتور نمايش اطلاعات بيمار، نرم افزارهاي مختلف و... از اين جمله هستند.

اداري : كليه وسايل و اقلامي كه توسط پرسنل در راستاي انجام خدمات اداري مورد استفاده قرار ميگيرند. اين دسته شامل مواردي همچون ميز و صندلي اداري، تلفن، فكس و كليه اقلام مورد نياز جهت تهيه و نگهداري مستندات نظير كتابخانه، كمد نگهداري پرونده (فايل)، انواع زونكن، كازيه، پايه چسب نواري، پايه تقويم روميزي، دستگاه منگنه، پانچ و ... است.

خدماتي : وسايل مورد نياز جهت انجام امور خدماتي شامل نظافت و كاخ داري، حمل ونقل داخلي و ارائه سرويس هاي مرتبط همچون جارو برقي، دستگاه واكس كفپوش، انواع سطل زباله، انواع سطل البسه، ترالي حمل وسايل و بار، انواع تي، ترالي نظافت، انواع ظروف و ... را شامل مي شود.

هتلينگ : تجهيزات و وسايلي كه جهت بستري بيماران و ارايه خدمات اقامتي به آنان مورد استفاده قرار ميگيرد. اين وسايل و تجهيزات شامل تجهيزات مرتبط با استراحت پزشكان و پرسنل نيز ميگردد. از اين دست ميتوان به تختخواب، كمد كنار تخت، ميز غذا، مبلمان، پرده، آويز لباس و ... اشاره كرد.

بخش سوم :

تاسيسات:

باتوجه به اهميت و حساسيت بخش ای سی یو بايد از تاسيسات پيشرفته و استاندارد با كارآيي منظم شبانه روزي استفاده نمود .

تاسيسات مورد نياز به دو گروه تقسيم مي شود :

1- تاسيسات پزشكي :

خروجي اكسيژن

خروجي هواي صنعتي

خروجي ساكشن

پريزهاي برق

2- تجهيزات غيرپزشكي :

الف – برق اضطراري : اتصال سيستم برق بخش ICU به ژنراتور اضطراري به طوري كه بلافاصله پس ازقطع جريان برق شهري به سيستم اضطراري سوئيچ شده و جريان برق برقرارگردد . همچنين استفاده ازدستگاه UPS به صورت جداگانه براي هرتخت لازم مي باشد . نكته حائز اهميت دراين مورد برقراري فوري جريان برق مي باشد .به همين جهت مي بايست عملكرد سيستم برق اضطراري به صورت روزانه توسط تاسيسات بيمارستان بررسي گردد .

ب – سيستم روشنايي : براي نوردهي مناسب دربخش بايد ازلامپ هاي استاندارد به تعداد كافي استفاده شود.

ج – تهويه مطبوع : يكي ازمهمترين مسائل مربوط به بخش مراقبت ويژه استقرار يك سيستم تهويه مطبوع مناسب مي باشد كه مي بايست قابليت ايجاد هواي پاك و با درجه حرارت مناسب را داشته باشد . استفاده ازسيستم تهويه مركزي وهمچنين فيلترهاي ضدميكروب براي بخش ICU توصيه مي گردد .

د – وسايل ارتباطي : بخش ICU مي بايست داراي حداقل دوخط تلفن آزاد با گوشي حافظه دار جهت سهولت برقراري ارتباط با كادر درماني بوده ومحدوديتي دراين زمينه وجود نداشته باشد . همچنين تجهيز اين بخش به سيستم پيچ استاندارد ضروريست .

ه – منبع آب ذخيره : لازم است در هر بيمارستان يك منبع آب ذخيره باگنجايش حداقل10هزار ليتر براي مواقع اضطراري و قطع آب پيش بيني شده به طوري كه درمواقع قطع آب به هردليل ، بيمارستان و بخشهاي ويژه بتوانند به فعاليت خود تا رفع مشكل وبرقراري مجدد آب شهري ادامه دهند. آب ذخيره شده مي بايست به طور متناوب مورد استفاده قرارگرفته و با آب تازه جايگزين گردد. همچنين مي توان با پمپاژ مداوم ، آب منبع را درسيستم لوله كشي بيمارستان جاري كرد تا هميشه آب تازه دردسترس باشد .

و – سيستم فاضلاب : بهترين روش دفع فاضلاب براي بخشهاي بيمارستاني استفاده از سيستم پيش تصفيه در بيمارستان است كه موجب جذب مواد خطرناك درون فاضلاب مانند فلزات سنگين و مواد راديواكتيو مي شود. پس ازانجام اين مراحل فاضلاب باقيمانده به سيستم فاضلاب شهري هدايت مي شود ( بخشنامه سازمان حفاظت محيط زيست ) . بديهي است ورود فاضلاب بيمارستاني به سيستم فاضلاب و يا چاه هاي جذبي مي تواند موجب مخاطرات جبران ناپذيري براي بهداشت عمومي گردد .

ز – دفع زباله : زباله هاي بخش ICU بايد با توجه به وضعيت خاص بيماران مي بايست بصورت صحيح در بخش جمع آوري شده و به اتاق انباشت زباله بيمارستان منتقل گردد . دراين خصوص بايد كليه سطل هاي محوطه درماني ICU را عفوني تلقي كرده و زباله آنها دركيسه هاي مقاوم زرد رنگ جمع آوري گردد . براي واحدهاي پشتيباني و غير مرتبط با بيماران مي توان ازكيسه هاي سياه رنگ استفاده نمود . در اينگونه كيسه ها مي بايست فقط  زباله هاي شبه خانگي مانند كاغذ - باقيمانده غذا و غيره جمع آوري گردد .

ح – سيستم هاي ايمني : بخش ICU بايد مجهز به سيستم هاي اعلام حريق از نوع حساس به دود و حرارت بوده و عملكرد صحيح اين تجهيزات حداقل ماهي يك بار بررسي گردد. استفاده از چاه ارت و همچنين كليدهاي ضد جرقه ضروري است .