نقش رنگ ها در فضاهای کلینیکی و درمانی با رویکرد معماری شفابخش

نقش رنگ ها در فضاهای کلینیکی و درمانی با رویکرد معماری شفابخش

بررسی نقش رنگ در فضاهای کلینیکی و درمانی با رویکرد معماری شفابخش انسان از دیرباز تحت تأثیر رنگهای طبیعت بوده است. رنگها همواره پیرامون بشر را احاطه کرده و او را تحت نفوذ و تأثیر خود در آورده اند. دنیای رنگها، دنیایی به غایت زیبا و گوناگون و خیال انگیز است. رنگ از نیروی طبیعی و اثربخش برخوردار است. رنگ میتواند روح و روان فرد را تحت تأثیر قرار دهد. شفابخش و نشاط آور باشد و حسهای متنوعی را به انسان القا کند.
چنانچه انسانها حس رنگ شناسی خویش را تقویت کنند، کنترل بهتری روی هیجانات خود خواهند داشت و در نتیجه هماهنگی بهتری بین تن و جان خویش برقرار خواهد ساخت. نفوذ رنگها و تأثیر آنها روی ذهن و جسم به طرق گوناگون ثابت شده است و استفاده صحیح و نادرست از آنها تأثیرات منفی و مثبت زیادی در زندگی ما خواهد داشت. پژوهشهای مختلفی در زمینه ی آثار رنگها بر ذهن و جسم آدمی، ایجاد شادی یا افسردگی و تعادل فکری و جسمی انجام شده است

 بیمارستان نمود معماری فضایی است که در آن می توان از مقوله ی رنگ به عنوان یک عنصر معماری تأثیرگذار روی کاربران این فضا که عموماً بیماران هستند استفاده کرد. در صورت استفاده درست از عامل رنگ در بیمارستانها و مراکز درمانی، از مقیاس خرد گرفته تا مقیاس کلان، میتوانیم با برنامه ریزی اصولی و علمی در ایجاد تمرکز ذهنی و افزایش احساس آرامش در قالب محیط و همچنین ایجاد میل و رغبت برای قرارگیری در فضا مؤثرتر عمل نماییم. طراحان بیمارستانهای امروزی تقریباً همه قوانین سابق در ارتباط با محدودیتهای استفاده از نور و رنگهای گوناگون و ترکیب آنها با یکدیگر در بیمارستانها را در هم شکسته اند و امروزه تقریباً، هر رنگی را میتوان در دکوراسیون بیمارستانها مشاهده نمود. پس درنهایت میتوان ادعا نمود که بیمارستان امروزی ترکیبی معمارانه از محیطی برای انجام فرایند درمان، فضایی برای ارائه خدماتی در جهت رفاه افراد به همراه استفاده از روشهای نوین ساخت و کنترل مصرف انرژی میباشد. که همواره در جستجوی راهکارهای مبتنی بر شواهد علمی برای، مهندسین بیمارستان ساز و طراحان داخلی استفاده از انواع رنگ و نور در مراکز درمانی هستند. ارائه دهندگان خدمات درمانی، معماران، طراحان و مدیران بیمارستان بر این باورند که محیط بیمارستان میتواند بر خلق و خو، اضطراب و رضایت کلی بیماران و خانواده آنها و کارکنان تأثیر بگذارد معماری شفابخش، معماری درجهت بهبود تأثیرات محیط بر بیمار است. معماری شفابخش به معماری انسان گرایانه برای ایجاد رفاه در بیمارستان گفته میشود رفاهی که باعث کم شدن طول درمان میگردد. هدف تسریع بهبود بهداشت و سلامتی ذهن، بدن، روح و روان ازطریق معماری است چهار عامل به عنوان شاخصه ای طراحی داخلی در این مسأله نقش مهمی ایفا می کنند: کاهش استرس بیمار و ایجاد آرامش افزایش لذت بیمار از فضا امکان مداخله بیمار در به وجود آوردن فضا امکان برقراری ارتباط با فضا میان اصول معماری شفابخش و طول مدت درمان رابطه معناداری وجود دارد.

رعایت شاخصها و اصول معماری شفابخش در فضاهای درمانی تأثیر بسزایی بر آرامش و آسایش بیماران میگذارد که این مسأله باعث تسریع روند بهبود میشود. محیط های شفابخش  میتوانند به سادگی به عنوان عوامل محیطی که بر بهبود ذهنی کمک مینمایند، تعریف شوند. برخلاف درمان، شفابخشی یک مفهوم ذهنی و روحی است؛ اخیراً به طور جهانی به ساخت و خلق محیط های شفابخش توجه بیشتری شده است، چون سلامت ذهنی مردم تأثیر زیادی بر زندگی و پیشرفت جامعه دارد در میان نظریه های مختلف، محیط بیشتر به عنوان عاملی تأثیرگذار بر رفتار انسان فرض میگردد. با پیشرفت دانش روانشناسی محیطی دیگر انسان و رفتار او متأثر از محیط نیستند، بلکه بر روند شکل گیری محیط اثر متقابل دارند. در زمینه تأثیر محیط و معماری بر رفتار میتوان به 3 دیدگاه اشاره نمود: جبری نگری معماری: از این دیدگاه معماری و محیط اطراف، دلیل بروز رفتار در فرد خواهند بود. اختیاری نگری محیطی: در این دیدگاه انتخاب فرد باعث بروز رفتار خواهد بود. احتمالی نگری محیطی: این نگرش حد وسطی از دو دیدگاه قبل است. استرس زاهای محیطی عواملی هستند که به دلیل نقش تهدیدکننده ای که دارند، باعث بروز استرس در فرد خواهند شد. ازجمله این موارد میتوان به سر و صدا، گرما و رطوبت هوا و احساس ازدحام اشاره کرد.

روانشناسی رنگ
روانشناسی رنگ به معنی تأثیرگذاری محیط بر ذهن و حالات روحی افراد از طریق رنگ آمیزی موجود در فضا است. این امر در محیطهای درمانی، اهمیت خاص خود را پیدا میکند. تأثیرگذاری رنگ بر روی روان و حالات ذهنی ازطریق تأثیرات تحریک آمیز آن بر روی گیرنده های حسی و پردازش این تحریکات در مغز صورت میگیرد. استفاده از رنگهای متنوع، سبب از بین رفتن یکنواختی در محیط و عدم ایجاد احساس بی حوصلگی در کاربران میشود و از تضعیف حواس و سیستم اعصاب آنها جلوگیری میکند. کسانی که مجبور به ماندن در اماکنی مانند آسایشگاه سالمندان، بیمارستانها و نهادهایی از این قبیل هستند، شدیداً احتیاج به تنوع رنگ، فرم و مشاهده ی آثار هنری ادغام شده در طراحی داخلی محیط اطراف خود دارند، زیرا رعایت نکات مذکور باعث تقویت سیستم اعصاب در این افراد میشود و فعالیتهای مغزی آنها را افزایش میدهد. زندگی در محیطی یکنواخت با دیوارهای سفید و عاری از نقش، آثار و اشکال هندسی سبب میشود مغز فعالیت عصبی مورد نیاز را انجام ندهد و سلامت خود را از دست بدهد. به کارگیری ماهرانه ی رنگ میتواند به فائق آمدن بر محرومیت حسی ناشی از تحریک های بصری که در محیطهای یکنواخت به وجود می آید کمک کند. البته باید استفاده از این موارد در سطحی متعادل صورت گیرد چراکه استفاده بیش از حد آن سبب اختلالات روانی، سردرگمی، پریشانی خاطر و سلب آسایش افراد میگردد. در روانشناسی نوین، رنگها یکی از معیارهای سنجش شخصیت به شمار میروند؛ چراکه هر رنگی باعث تأثیر خاص روحی و جسمی در فرد شده و نشانگر وضعیت روانی و جسمانی وی میباشد. یکی از متداولترین دسته بندی رنگها از لحاظ روانشناختی، براساس احساس کلی و عمومی افراد از آنها میباشد که به دو گروه رنگهای سرد و گرم تقسیم میشوند:

رنگهای سرد
رنگهای طیف آبی، آبی و سبز، بنفش(رنگ دوگانه) و غیره جزء رنگهای سرد محسوب میشوند. رنگهای سرد، به آرامش بخش بودن معروف هستند، با این وجود دارای تحریک بصری کمی می باشند. زیر نور سرد زمان زودتر میگذرد، وزن اشیاء سبکتر و اتاق بزرگتر به نظر میرسد. بنابراین رنگهای سرد باید در جاهایی که کارهای یکنواخت، تکراری و سخت انجام میشود، استفاده گردد. فضاهای کوچک نیز با رنگهای سرد بزرگتر به نظر میرسند. در استفاده از رنگهای سرد باید به احتمال ملال آور شدن محیطی که این رنگها در آن غلبه دارند توجه کرد.

رنگهای گرم
رنگهای طیف قرمز، زرد، قرمز و بنفش(رنگ دوگانه) وغیره جزو رنگهای گرم محسوب میشوند. رنگهای گرم دارای تحریک بصری بالاتری هستند و میتوانند برای ایجاد تحرك و هیجان در محیط مورد استفاده قرار گیرند. بهره گیری از رنگهای گرم و پرانرژی در محیطهایی که دارای مشخصات افسردگی، کسالت و سکون هستند، در به وجود آوردن احساس گرمی، نشاط و شادی مؤثر است. زیر نورهای گرم، زمان طولانیتر میگذرد و اشیاء بزرگتر و سنگینتر به نظر میرسند و فضای اتاق کوچکتر به نظر می آید. در استفاده از رنگهای گرم باید به احتمال ایجاد تحرك بیش از حد، اختلالات روانی، آشفتگی بصری، پریشانی خاطر در محیطی که این رنگها در آن غلبه دارند توجه کرد اثر روانشناسی رنگها آشنایی با خصوصیات شناخته شده برای رنگها با درنظرگرفتن عوامل زمینه ای، در ایجاد محیطی مطبوع و مناسب بسیار کمک رسان خواهد بود. در ادامه به بررسی خصوصیات هر رنگ پرداخته خواهد شد.

قرمز: رنگ سرخ به نهایت روح افزا و جانبخش است. در روانشناسی رنگ قرمز تشدیدکننده ی احساسات، ایجاد هیجان، نیروبخش، فعال کننده ی عصب سمپاتیک است. اگر مقدار رنگ قرمز زیاد مورد استفاده قرار گیرد منجر به ناملایمات احساسی می شود و به شدت سیستم عصبی را تحریک میکند. این رنگ باعث افزایش تعرضات اسکیزوفرنیایی میشود. استفاده از رنگ قرمز در تمامی فضاهای پر استرس، پرتنش و شلوغ جهت جلوگیری از تحریکات عصبی منفی ممنوع است.

زرد: تأثیرگذارترین نقطه ای که در بدن انسان میتواند از رنگ زرد متأثر گردد، ذهن آدمی است. تمامی فعالیتهای ذهنی فرد به وسیله نیروی رنگ زرد به حرکت در میآید. از طرفی برای از بین بردن ناملایمات و یأس و ناامیدی مفید واقع میشود. رنگ زرد یکی از مهمترین رنگهایی است که توسط روانشناسان برای درمان افسردگی به بیماران توصیه میشود. این رنگ باعث ایجاد روحیه سرزندگی و شادمانی در افراد شده و میل به زندگی را در انسان تقویت میکند . دیدن مستمر رنگ زرد در یک وسعت زیاد باعث آشفتگی بصری، تداخل دید، خستگی چشم، چشم درد میگردد. بیماران عصبی و افرادی که دارای وضعیت روانی مساعدی نیستند، نباید به مدت طولانی در معرض رنگ زرد باشند.
آبی:  ما را به بی حرکتی و آرامش و حوصله دعوت میکند. سیستم اعصاب را عمیقاً آرام میکند اما برای افرادی که دچار افسردگی هستند مناسب نمیباشد. زیرا فعالیت و هیجانی که به آن نیاز دارند در آنها کم میکند. استفاده بیش از حد از رنگ آبی ممکن است موجب اختلالات روانی و عصبی شدن افراد گردد. رنگ آبی سبب کاهش تنفس، فشارخون و حرارت در بدن میشود. بنابراین رنگی بسیار مناسب برای بیماران روانی(بیماران عصبی و پرخاشگر)، بیماران قلبی، بیماران مراقبتهای ویژه، بستری و غیره میباشد. رنگ آبی میتواند اثر تسکین بخشی برروی بیخوابی داشته باشد.

سبزبهترین درمان برای بیماریهای روحی روانی و اختلالات روانی، آرامبخش، از بین برنده خستگی اعصاب بالا برنده تحمل پذیری میباشد و در تقویت احساسات دوستی، امیدواری، ایمان و صلح بسیار مؤثر میباشد. این رنگ برای افرادی که دارای افسردگی می باشند مناسب نیست زیرا باعث کاهش فعالیت و شادابی آنها میگردد. در تمامی فضاهایی که نیاز به حفظ آرامش، تمرکز و کاهش استرس و تنش وجود دارد، استفاده از این رنگ توصیه میشود.

نارنجی: نارنجی را رنگ ضدخستگی میدانند. این رنگ ازجمله رنگهایی است که موجب نشاط و شادمانی در فرد شده و توسط روانشناسان و روانپزشکان برای درمان افسردگی به بیماران توصیه میشود. این رنگ احساسات اجتماعی شدن را افزایش میدهد. استفاده از رنگ نارنجی در تمامی فضاهای پر استرس، پرتنش و شلوغ جهت جلوگیری از تحریکات عصبی منفی ممنوع است. رنگهای تند با تحریک بصری بالا مانند رنگ نارنجی باعث افزایش تعرضات اسکیزوفرنیایی میشود.
بنفش: رنگ بنفش برای اختلالات روانی، مثل اسکیزوفرنی استفاده میشود. بنفش از نظر روحی در کاهش نفرت و خشم بسیار مؤثر است. اثر هیجانی آن در رابطه با کاهش احساس نفرت، تحریک پذیری و خشم است. رنگ بنفش یاسی یک رنگ دلتنگی آور و غمگین است و برای افرادی که دچار افسردگی هستند مناسب نمی باشند.

خاكستری و رنگهای خنثی: رنگهای خنثی و رنگهایی که با خاکستری ترکیب یا کمرنگ شده اند، به آرامشبخشی و اضطراب زدایی معروف هستند. رنگهای خنثی مانند بژ، طوسی و کرم، برای فضاهای داخلی میتوانند بسیار مفید باشند. از کاربرد بیش از اندازه ی رنگهای خاکستری در بیمارستان باید پرهیز شود چرا که موجب تحریک بصری پایین و ملال انگیز شدن محیط میشوند و ممکن است به افسردگی دامن بزنند.
سفید: در محیطهای بیمارستانی، رنگهای سفید و یا رنگهای کم رنگ، به علت دلالت آنها بر بهداشت و تمیزی درمیان بیماران و کارکنان بیشتر مورد توجه قرار میگیرند. اما باید توجه شود که استفاده ی بیش از حد از یک رنگ، موجب یکنواختی می شود و باید اطمینان حاصل گردد که برای تأمین جذابیت بصری، تنوع خاصی در فضاهای داخلی به کار گرفته شود. شواهد نشان می دهد که محیطی که کاملاً به رنگ سفید باشد، ممکن است باعث تهییج بصری کم شده و منجر به سستی، افسردگی و اضطراب بیمارانی که اقامت بلند مدت دارند گردد.

منبع : www.arel.ir