سی‌تی اسکن یا توموگرافی کامپیوتری (CT Scan) یک روش تصویربرداری پزشکی است که از فناوری اشعه ایکس و کامپیوتر برای تولید تصاویر دقیق از ساختارهای داخلی بدن استفاده می‌کند. این روش، جزئیات بافت‌های نرم، استخوان‌ها، عروق خونی، و سایر اندام‌ها را با وضوح بالا به نمایش می‌گذارد و برای تشخیص و ارزیابی بیماری‌ها و آسیب‌ها بسیار مؤثر است.
در این فرایند، بیمار روی یک تخت متحرک قرار می‌گیرد که به داخل یک حلقه یا دایره بزرگ (گانتری) هدایت می‌شود. این دستگاه با چرخش سریع و تولید پرتوهای ایکس به شکل مقاطع مختلف از بدن بیمار، تصاویر متعددی ایجاد می‌کند که سپس توسط کامپیوتر پردازش و به صورت تصاویر سه‌بعدی یا مقطعی از ساختارهای داخلی بدن نمایش داده می‌شود.
کاربردهای سی‌تی اسکن
سی‌تی اسکن در تشخیص و درمان انواع بیماری‌ها و شرایط بالینی کاربرد دارد، از جمله:
- تشخیص تومورها و سرطان‌ها: شناسایی دقیق اندازه و محل تومورها
- بررسی آسیب‌های استخوانی و ستون فقرات: کمک به جراحی‌ها و درمان آسیب‌ها
- بررسی عروق خونی: در شرایطی مانند سکته و انسداد عروقی
- ارزیابی آسیب‌های ناشی از تصادف: تشخیص خونریزی‌ها و صدمات داخلی
مزایای سی‌تی اسکن
این تکنولوژی به دلیل دقت بالا، سرعت تصویرگیری، و توانایی در نمایش جزئیات بافت‌های بدن، یک ابزار ارزشمند در تشخیص‌های پزشکی است. در عین حال، به دلیل استفاده از پرتوهای ایکس، نیاز به رعایت اصول ایمنی و حفاظت در برابر اشعه دارد.
ریزفضاها و ابعاد مورد نیاز هر فضا در طراحی سی تی اسکن
بخش سی‌تی اسکن بیمارستان شامل چندین فضای تخصصی است که هر کدام الزامات فضایی خاص خود را دارند. این ریزفضاها باید به گونه‌ای طراحی شوند که ضمن رعایت استانداردهای ایمنی، دسترسی آسان و کارآمدی را برای کادر درمان و بیماران فراهم آورند. در ادامه، فضاهای اصلی بخش سی‌تی اسکن، ابعاد مورد نیاز هر یک و ارتباطات فضایی آن‌ها ارائه شده است:
۱. اتاق سی‌تی اسکن (CT Room)
- ابعاد: حداقل ۶۰ متر مربع برای جای‌دهی دستگاه سی‌تی اسکن، تخت بیمار و فضای مانور.
- ویژگی‌ها: باید دارای دیوارهای ضد اشعه (از جنس سرب یا پوشش‌های محافظ) باشد. دیوارها و سقف‌ها باید به گونه‌ای طراحی شوند که مانع از انتشار پرتوهای ایکس به سایر بخش‌ها شوند.
- ارتباطات فضایی: این اتاق باید به اتاق کنترل دید مستقیم داشته باشد و دسترسی آسان به اتاق آماده‌سازی بیمار داشته باشد.
۲. اتاق کنترل (Control Room)
- ابعاد: حدود ۱۰ تا ۱۲ متر مربع.
- ویژگی‌ها: این اتاق محل استقرار اپراتور دستگاه است و باید دارای پنجره‌ای برای مشاهده بیمار در اتاق سی‌تی اسکن باشد. تمامی تجهیزات کنترلی در این اتاق قرار می‌گیرند.
- ارتباطات فضایی: باید به اتاق سی‌تی اسکن مشرف باشد و دسترسی راحت به راهرو داشته باشد.
۳. اتاق آماده‌سازی بیمار (Preparation Room)
- ابعاد: حداقل ۱۲ تا ۱۵ متر مربع.
- ویژگی‌ها: این فضا برای آماده‌سازی بیماران پیش از انجام سی‌تی اسکن استفاده می‌شود و باید امکاناتی مانند تخت بیمار و صندلی داشته باشد.
- ارتباطات فضایی: نزدیک به اتاق سی‌تی اسکن و راهروی دسترسی قرار گیرد تا انتقال بیمار به سادگی انجام شود.
۴. فضای تعویض لباس بیمار (Changing Room)
- ابعاد: حدود ۶ متر مربع برای هر اتاق تعویض لباس.
- ویژگی‌ها: باید مجهز به کمدها یا قفسه‌های قفل‌دار و فضای مناسب برای تعویض لباس باشد.
- ارتباطات فضایی: در نزدیکی اتاق آماده‌سازی و فضای انتظار قرار گیرد.
۵. اتاق تجهیزات و نگهداری (Equipment Room)
- ابعاد: حداقل ۱۰ متر مربع.
- ویژگی‌ها: این اتاق برای نگهداری تجهیزات جانبی دستگاه سی‌تی اسکن و تجهیزات الکتریکی استفاده می‌شود.
- ارتباطات فضایی: باید در نزدیکی اتاق سی‌تی اسکن باشد و دسترسی مستقیم به فضای فنی داشته باشد.
۶. فضای انتظار بیمار (Waiting Area)
- ابعاد: بسته به حجم تردد بیماران، حداقل ۱۵ متر مربع.
- ویژگی‌ها: باید با صندلی‌های راحت و محیطی آرام برای انتظار بیماران طراحی شود.
- ارتباطات فضایی: باید به راهروی دسترسی و فضای تعویض لباس و آماده‌سازی نزدیک باشد.
۷. اتاق گزارش‌دهی و آنالیز (Reporting and Analysis Room)
- ابعاد: حداقل ۱۵ متر مربع.
- ویژگی‌ها: فضای مناسب برای پزشکان جهت بررسی و تحلیل تصاویر سی‌تی اسکن و تهیه گزارش.
- ارتباطات فضایی: این اتاق باید دسترسی مناسبی به اتاق کنترل و راهروی دسترسی داشته باشد.
۸. اتاق استراحت کارکنان (Staff Rest Room)
- ابعاد: حدود ۱۰ متر مربع.
- ویژگی‌ها: برای استراحت کارکنان بخش طراحی می‌شود و باید دارای تجهیزات راحتی باشد.
- ارتباطات فضایی: این فضا می‌تواند در نزدیکی فضای تجهیزات یا فضای پشتیبانی باشد.
دیاگرام ارتباطات فضایی
ارتباط بین این فضاها باید به گونه‌ای باشد که مسیر حرکت بیماران و پرسنل به شکل کارآمد و بهداشتی طراحی شود:
- مسیر اصلی: از فضای انتظار به اتاق تعویض لباس، سپس به اتاق آماده‌سازی و در نهایت به اتاق سی‌تی اسکن.
- ارتباطات دیداری: اتاق کنترل باید دید مستقیمی به اتاق سی‌تی اسکن داشته باشد.
- فضاهای پشتیبانی و تجهیزات: باید در قسمت‌های پشتی و دور از فضای بیمار قرار گیرند تا از دسترسی عمومی خارج باشند.
الزامات فنی در طراحی سی تی اسکن
در طراحی معماری بخش سی‌تی اسکن بیمارستان، به دلیل استفاده از تجهیزات پرتوزا، الزامات و استانداردهای ویژه‌ای برای حفاظت و ایمنی لازم است. این الزامات شامل ضخامت دیوارها، جنس مصالح و نحوه اجرای دیوارها به‌منظور جلوگیری از نفوذ پرتوها به دیگر فضاهای بیمارستان است. در ادامه، این الزامات به همراه ضخامت دیوارها و روش‌های اجرای مناسب توضیح داده می‌شوند:
۱. ضخامت دیوارهای اتاق سی‌تی اسکن
- ضخامت دیوارهای ضد پرتو (پرتوهای ایکس): حداقل ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر برای دیوارهای بتنی توصیه می‌شود. برای دیوارهای آجری یا گچی که نیاز به پوشش حفاظتی دارند، ضخامت بسته به نوع پوشش ضد پرتو (مانند سرب) تنظیم می‌شود.
- پوشش سربی: در برخی موارد به جای دیوار بتنی می‌توان از دیوارهای سبک‌تر با پوشش ورق سربی با ضخامت حداقل ۲ میلی‌متر استفاده کرد.
- دیوارهای داخلی (بین اتاق سی‌تی اسکن و اتاق کنترل): حداقل ضخامت دیوارهای جداکننده این دو اتاق باید ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر باشد، به‌همراه عایق‌بندی صوتی مناسب.
۲. مواد مورد استفاده در دیوارها
- بتن: بتن مسلح به‌دلیل توانایی بالا در کاهش و جذب پرتوهای ایکس، به عنوان بهترین گزینه برای دیوارهای اصلی اتاق سی‌تی اسکن توصیه می‌شود.
- پوشش‌های سربی: در صورتی که از دیوارهای گچی یا آجری استفاده شود، پوشش‌های سربی (ورق‌های سربی) با ضخامت مناسب به‌صورت یک لایه‌ی میانی در داخل دیوار نصب می‌شوند.
- گچ و عایق‌بندی صوتی: برای دیوارهای داخلی، از گچ و عایق‌های صوتی برای کاهش صدا استفاده می‌شود.
۳. نحوه اجرای دیوارها
- دیوارهای بتنی مسلح: اجرای دیوارهای بتنی مسلح با ضخامت بالا نیازمند قالب‌بندی دقیق و استفاده از میلگردهای مناسب است. ضخامت بتن باید به‌گونه‌ای باشد که توانایی جذب پرتوهای خروجی از دستگاه سی‌تی اسکن را داشته باشد.
- دیوارهای پوشش‌دار با سرب: برای اجرای دیوارهای پوشش‌دار، ابتدا دیوار آجری یا گچی احداث می‌شود و سپس ورق‌های سربی در داخل دیوارها تعبیه می‌شود. بعد از نصب ورق‌های سربی، سطح دیوار با یک لایه گچ یا پوشش محافظتی مناسب پوشانده می‌شود.
- نصب پنجره‌های سربی: در مواردی که دید مستقیم از اتاق کنترل به اتاق سی‌تی اسکن نیاز است، از پنجره‌های سربی با شیشه‌های ضد اشعه استفاده می‌شود. این پنجره‌ها باید به‌طور محکم در دیوارها جای‌گذاری شوند تا هیچ منفذی برای نفوذ پرتو باقی نماند.
۴. تهویه و سیستم‌های HVAC
- تهویه اتاق سی‌تی اسکن باید با دقت طراحی شود تا هوای آلوده یا ذرات احتمالی از اتاق به بیرون منتقل نشود. فیلترهای مخصوص هوا نیز برای اتاق کنترل و اتاق سی‌تی اسکن الزامی است.
۵. الزامات ایمنی
- نشانه‌گذاری: باید برچسب‌های هشداردهنده برای محدوده‌های پرتو و مناطق خطرناک نصب شود.
- درهای ضد اشعه: درهای ورودی اتاق سی‌تی اسکن باید از نوع ضد اشعه و با پوشش سربی باشند.
- عایق‌بندی صوتی: به دلیل استفاده از تجهیزات با صدای بالا، اتاق کنترل و اتاق سی‌تی اسکن باید دارای عایق‌بندی صوتی مناسب باشند.
الزامات و ضوابط طراحی معماری سی تی اسکن
در طراحی معماری بخش سی‌تی اسکن، الزامات و استانداردهای ویژه‌ای برای ایمنی، کارایی و آسایش پرسنل و بیماران وجود دارد. این الزامات شامل نوع مصالح، ضخامت دیوارها، رعایت ایمنی در برابر پرتو، و الزامات فضاهای پشتیبان است. در ادامه، مهم‌ترین الزامات معماری طراحی بخش سی‌تی اسکن آورده شده است:
۱. ایمنی پرتویی و ضخامت دیوارها
- ضخامت دیوارها: برای جلوگیری از نفوذ اشعه‌های پرتوان، دیوارهای اتاق اسکن با ضخامت حداقل ۲۵ تا ۳۵ سانتی‌متر بتن مسلح طراحی می‌شوند. برای مصالح غیربتنی، دیوارها نیاز به پوشش سربی دارند.
- پوشش‌های سربی: در صورت استفاده از دیوارهای سبک، ورق‌های سربی با ضخامت حداقل ۲ میلی‌متر در ساختار دیوار به‌کار می‌روند.
- درها و پنجره‌ها: درها و پنجره‌های بخش سی‌تی اسکن باید ضد اشعه و از جنس سربی باشند، همچنین درها باید دارای مکانیزم قفل ایمن باشند.
۲. فضاهای جانبی و ارتباطات فضایی
- اتاق کنترل: اتاق کنترل باید مستقیماً به اتاق سی‌تی اسکن متصل باشد تا پرسنل بتوانند بر روند کار نظارت داشته باشند. این اتاق نیازمند پنجره ضد اشعه است.
- اتاق تعویض بیمار: فضایی برای آماده‌سازی و تعویض لباس بیمار، با دسترسی آسان به اتاق سی‌تی اسکن.
- اتاق انتظار: فضای انتظار برای بیماران و همراهان در نزدیکی بخش سی‌تی اسکن با تهویه و نورپردازی مناسب.
- محل تجهیزات جانبی: فضایی جهت نگهداری و تعمیرات تجهیزات و لوازم جانبی، ترجیحاً در مجاورت اتاق اسکن.
۳. سیستم‌های تهویه و ایمنی
- سیستم تهویه مطبوع (HVAC): اتاق سی‌تی اسکن به دلیل حساسیت تجهیزات به دمای محیط، نیازمند سیستم تهویه مناسب با کنترل دما و رطوبت است.
- فیلتر هوا: سیستم تهویه باید به فیلترهای ضد باکتری مجهز باشد تا هوای تمیز در اتاق اسکن جریان داشته باشد.
۴. عایق‌بندی صوتی
- دیوارها و سقف: به دلیل تولید صدای بلند توسط تجهیزات سی‌تی اسکن، دیوارها و سقف باید عایق صوتی داشته باشند تا از انتشار صدا به فضاهای مجاور جلوگیری شود.
- کف‌پوش: کف‌پوش اتاق نیز باید جاذب صدا باشد تا آرامش محیط حفظ شود.
۵. رعایت اصول ارگونومی و دسترسی
- دسترسی آسان: مسیر دسترسی به اتاق سی‌تی اسکن باید بدون مانع و برای ویلچر و تخت‌های بیمارستانی مناسب باشد.
- ارتفاع میز و تجهیزات: ارتفاع میز سی‌تی اسکن و تجهیزات باید متناسب با نیازهای ارگونومیک پرسنل و بیماران تنظیم شود.
۶. نورپردازی و رنگ‌بندی
- نورپردازی غیرمستقیم: برای کاهش اضطراب بیماران، نورپردازی غیرمستقیم و آرامش‌بخش توصیه می‌شود.
- رنگ‌بندی ملایم: استفاده از رنگ‌های ملایم و آرامش‌بخش در دیوارها و سقف اتاق سی‌تی اسکن و فضاهای جانبی، به کاهش استرس بیماران کمک می‌کند.