اصول طراحی و تجهیز بیمارستان (قسمت 1) - مکان یابی و طراحی بیمارستان

اصول طراحی و تجهیز بیمارستان (قسمت 1) - مکان یابی و طراحی بیمارستان

نویسنده: مهندس حمیدرضا اشرف

 

استاندارد ها ، سرانه ها و معرفی بخش های مختلف بیمارستان 

الف- مکان یابی و موقعیت استقرار بیمارستان از لحاظ جغرافیای شهری
   موقعیت استقرار بیمارستان از لحاظ جغرافیای شهری و راههای دسترسی به آن از جهات مختلف حائز اهمیت می باشد. بسیاری از قابلیت های تعریف شده برای یک بیمارستان، ارتباط مستقیم با این موضوع دارد. عوامل مختلفی در انتخاب زمین محل احداث بیمارستان ( site selection) و همچنین فرم هندسی سازه احداثی بیمارستان موثر هستند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:

1- بررسی جنبه های عدالت اجتماعی و جامعه هدف

1-1 توزیع مناسب و عادلانه  بیمارستان ها در سطح استان های کشور و همچنین در داخل شهرها با توجه به جغرافیای اجتماعی محل احداث بیمارستان

2-1 توجه به جامعه هدف تعریف شده، از مهمترین مباحث مکان یابی بیمارستان می باشد. به عنوان مثال جامعه هدف یک بیمارستان وابسته به سازمان تامین اجتماعی، بیماران بیمه شده آن سازمان هستند که در سطح کشور دارای نمودار پراکندگی مشخصی هستند. بدیهی است که در احداث یک بیمارستان وابسته به آن سازمان لازم است که حداکثر میزان سرویس دهی و رضایت مندی بیماران وابسته یه آن سازمان مد نظر باشد.

3-1 قرار داشتن اکثر بیمارستان ها در مناطق مرفه نشین شهر با عدالت اجتماعی سنخیت ندارد . لذا در انتخاب موقیت احداث بیمارستان می باید به توزیع عادلانه و متناسب بیمارستانها در سطح شهر توجه گردد.

توجه به موضوع بحران و حوادث

مراجعه یا اعزام همزمان انبوهی از بیماران به بیمارستان در هنگام حوادث و خطرات یک نوع حالت فوق العاده محسوب می شود.

چنانچه بیمارستان آمادگی لازم را نداشته باشد و یا از قبل پیش بینی های لازم  برای مقابله با چنین موقعیتهایی انجام نشده باشد، با مشکلات جدی مواجه خواهد شد.

محدودیت های ترافیکی و دسترسی ها

   محدودیت های ترافیکی و همچنین نبودن پارکینگ عمومی در نزدیکی بیمارستان، مشکلاتی را برای بیماران و مراجعین بیمارستان ایجاد می کند.

 لازم است بیمارستان فضای کافی جهت پارکینگ کارکنان، پزشکان و مراجعان داشته باشد. توصیه می گردد حداقل به ازاء هر 4 نفر کارکنان شاغل و هر 4 تخت بیمار یک پارکینگ وجود داشته باشد.

راه دسترسی به بخش اورژانس

بخش اورژانس می باید دارای ورودی مستقل از بیمارستان باشد. به گونه ای که این ورودی از فاصله 200 متری خیابان های اطراف قابل رویت باشد. به عبارت دیگر بیماران برای ورود به بخش اورژانس، با آگاهی از محل استقرار بیمارستان بتوانند در اسرع وقت و به طور مستقیم، ورودی اورژانس را پیدا کنند.

سایز بیمارستان :

بيمارستانها از لحاظ ابعاد به گروههاي زير تقسيم می شوند:

1-  کوچک (تا ۵۰ تخت)

2-   متوسط (تا۱۵۰ تخت)

3-  استاندارد (تا۶۰۰ تخت)

4- بزرگ (بیش از ۶۰۰ تخت)

بيمارستانها از لحاظ نوع فعاليت به بيمارستانهاي عمومي، تخصصي و دانشگاهي تقسيم می شوند.

ورودی ها در بیمارستان :

ورودی های ماشين رو

مسير ماشين رو بايد دور از بخش هاي بستری و پاراکلینیکی باشد. و کمترین مزاحمت را برای تردد بیماران داشته باشد.

ورودی های پياده رو

مسيرهای پياده رو در ورودی های اصلی بیمارستان و همچنین بين مناطق داخلی بیمارستان وجود دارد.

مسیرهای پیاده رو باید برای تردد بیماران با ویلچر ایمن باشد.

ورودی بیماران و کارکنان از یکدیگر جدا باشد.

عرض پياده رو بايد بگونه اي باشد که دو صندلي چرخ دار به راحتي از کنار یکدیگر عبور کنند.

شکل سازه

 کانسپت های رايج احداث بيمارستان از اين قرارند:

I- Y- X- H- T-  DOUBLE H

در شکل H-T- DOUBLE H :

بالهاي بيمارستان محل استقرار بخش هاي بستري در هر طبقه هستند. بخش پشتیبانی در طبقات پايين و بخش هاي تشخيصی و کمک درماني می توانند در بال ديگر  و مجزا از بال هاي مربوط به بخش هاي بستري قرار داشته باشند. از طريق راهروهاي مرکزي ارتباط های افقي و تردد کادر درماني به بخش هاي بستري صورت مي گيرد. در اين اشکال، طرح توسعه آینده بيمارستان نيز امکان پذير خواهد بود.

تاثير فضاهاي داخلي بر خلق کانسپت معماري بيمارستان

ارتباطات درون بخش ها ايجاد بهترين و کوتاه ترين رابطه مرکز پرستاري با اتاق هاي بستري تعداد تخت هاي تخت مراقبت چگونگي ارايش اتاق ها گرد آن و طريقه نورگيري شکل بخش هاي بستري را تعيين مي کنند.

با ترکيب چند بخش کنار هم و سپس با روي هم قرارگيري آن ها شکل هندسي برج بستري به وجود مي آيد . در بيشتر بيمارستان هاي ساخته شده با استاندارد بالا شکل هاي مشابه حروف الفبا حاصل شده که منعکس کننده ارتباطات بخش هاست. به طور مثال فرم هاي    X, Y, T, H نمايانگر راهروهاي ارتباطي بخش ها هستند که به شکل برج در طبقات تکرار شده اند. البته در اين فرم ها بخش ها به شکل راهرويي مستقيم طراحي شده اند و مسايل اقتصادي و عملکردي در اين فرم ها بررسي شده اند.

 

رعایت نکات زیر در طراحی بیمارستانها ضروری می باشد:

1- طراحی و احداث بیمارستان در سه زون اصلی مجزا شامل منطقه بستری، منطقه سرپایی و منطقه پشتیبانی که  در عین حال دارای ارتباط های منطقی با یکدیگر هستند، انجام می شود.

2- کلیه فضاهای بیمارستان اعم از طبقات منفی یا مثبت که انسان حضور مستمر دارد، لازم است که از نور طبیعی برخوردار باشد.

3-  بیمارستانهای بالای 100 تخت خواب لازم است که برای افزایش ایمنی، از لحاظ سازه ایی و متناسب با ابعاد ساختمان در دو یا چند قسمت مجزا که با درز انقطاع از یکدیگر جدا شده اند، طراحی گردند.

4- طراحی شکل بیمارستانها می تواند به دو صورت  مفهومی و یا کلاسیک انجام شود .

5- در شرایط اجتماعی ،  اقلیمی و اقتصادی در کشور ایران طراحی های کلاسیک و خردورزانه کارایی بیشتری دارد.

6- محل احداث ساختمان بیمارستان در زمین انتخابی باید به گونه ایی باشد که چهار طرف آن برای امداد رسانی در مواقع ضروری باز باشد. ضمناً تعبیه مسیرهای امدادرسانی ضروری است.

7- در طراحی و احداث بیمارستانها رعایت ضوابط شهرداری ها و مراجع محلی الزامی است.

8- طراحی بیمارستانها می باید با لحاظ نمودن کلیه عوامل موثر از قبیل شرایط اقلیمی، فرهنگی، مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و امکانات فنی، انجام شود.

9- در شرایط اقلیمی سردسیری یا گرمسیری، برای کاهش مصرف انرژی، بیمارستانها می باید بصورت متراکم یا کمپکت احداث شوند. زیرا در این حالت میزان تماس سطوح جانبی ساختمان با هوای بیرون در حداقل ممکن قرار دارد.

10- در شهرها و مناطقی که محدودیت زمین وجود ندارد، ترجیح دارد که بیمارستان ها   بصورت گسترده و فلت طراحی گردند.

11-در شهرها و مناطق مرزی و حادثه خیز لازم است که بیمارستان ها، بصورت گسترده یا افقی طراحی گردند.

12- در شهرها و مناطقی که محدودیت امکانات امدادی وجود دارد،احداث بیمارستانهای عمودی و بلند مرتبه مجاز نمی باشد.

سرانه زیر بنای بيمارستان

زیر بنای بيمارستان با توجه به کانسپت معماری قابل تغيير است. به اين نحو که براي بيمارستان هاي طبقاتي (عمودي) حدود 85مترمربع به ازاي هرتخت و براي فرم گسترده یا فلت  120 متر مربع به ازاي هرتخت در نظر گرفته مي شود. البته ساخت بيمارستان به شکل گسترده گران تر تمام مي شود.

سازه های عمودي :

1- هزينه ساخت تعميرات و نگهداري به ازاي هر متر مربع در هر طبقه در مقايسه با شکل افقي کاهش مي يابد.

2- هسته مرکزي از طریق آسانسورها و پلکان ها طول راهروها را کاهش مي دهد تا مراجعان و بيماران دچار سردرگمي نشوند.

3- ارتباط های بین بخشی آسان تر است.

4- هزینه احداث نسبت به سایر اشکال کمتر است.

سازه های گرد و بیضوی:

1- اتاق ها به يکديگر و همچنين به مرکز ساختمان نزديکترند.

2- ایجاد فرم مفهومی و نمای بصری زیباتر از داخل و خارج.

موقعیت هایی که احداث بیمارستان در آنها ممنوع است:

  1. در حریم تاسیسات زیر بنایی مانند خطوط انتقال برق، گاز، نفت و... و همینطور در منابع طبیعی مانند دریا، رودخانه ها، مسیل ها، دریاچه ها، مناطق حفاظت شده محیط زیست و .... ممنوع بوده.
  2. در زمینهای ساحلی دریا، و مناطقی که احتمال پیشروی آب یا سونامی داشته باشد، ممنوع است.
  3. در زمینهایی که در مجاورت رودخانه های دایمی یا فصلی و مسیل ها ممنوع است.
  4. در زمینهایی که قبلاً زباله های شهری در آن دفن شده باشد، ممنوع است.
  5. در زمینهایی که آلودگی های نفتی، صنعتی، شیمیایی و رادیو اکتیو در مقیاس وسیع در آنها اتفاق افتاده و آلودگی زدایی انجام نشده، ممنوع است.
  6. در زمینهایی که در مجاورت اماکن نگهداری ، فرآوری یا حمل مواد آتش زا، منفجره و خطرناک قرار دارند، ممنوع است.
  7. در موقعیت های بهمن گیر و یا زمینهای سست که احتمال رانش زمین در آنها وجود دارد، ممنوع است.
  8. در زمینهای شهری که دسترسی به آنها فقط از طریق یک معبر انجام می شود و آن معبر کمتر از 16 متر عرض مفید دارد، ممنوع است.
  9. در زمینهای مجاور فرودگاه ها که در امتداد مسیر نشست و برخاست هواپیماها قرار دارند، ممنوع است.
  10. بیمارستان ها یا  ورودی های آن نباید در معرض تخریب ساختمانهای دیگر قرار داشته باشند.
  11. در در حریم آثار تاریخی و میراث فرهنگی ثبت شده ممنوع است.

موقعیت هایی که احداث بیمارستان در آنها توصیه نمی گردد :

  1. در مکان هایی که در معرض وزش بادهای شدید و دائمی قرار دارند، توصیه نمی گردد.
  2. در زمینهایی که محل مه گرفتگی های مداوم یا فصلی هستند، توصیه نمی گردد.
  3. در مکان هایی  که رعد و برق و صاعقه  در آن زیاد اتفاق می افتد، توصیه نمی گردد.
  4. در زمینهایی که محل عبور گرد وغبارهای محلی مداوم یا فصلی است، توصیه نمی گردد.
  5. در مکان هایی که در معرض دود ناشی از آتش سوزی های گسترده مانند جنگل، کارخانه، انبار و... قرار دارند، توصیه نمی گردد.
  6. در زمین هایی که احتمال انتشار بو ناشی از کارخانه های صنعتی، انبارها، شیرابه های پسماند و... در آنها وجود دارد، توصیه نمی گردد.
  7. در زمین هایی که محل تجمع و کلونی حشرات ، جانوران، گزندگان و پرندگان است، توصیه نمی گردد.
  8. در زمین هایی که محل دفن زباله های شهری، نخاله های ساختمانی و یا خاک دستی بوده است، توصیه نمی گردد.
  9. در مکان هایی از شهرهای مرزی که در راس الخط و یا خط القعر ارتفاعات قرار دارد، توصیه نمی گردد.
  10. در زمینهای پایین دست سدهای بزرگ که در معرض تخریب یا سرریز سد ها قرار دارند، توصیه نمی گردد.
  11. در زمینهای پست که به دلیل بالا بودن آبهای زیر سطحی، امکان احداث طبقات منفی وجود ندارد، توصیه نمی گردد.
  12. در زمینهای دارای شیب تند، توصیه نمی گردد.